Lá é – nguyên liệu “linh hồn” của ẩm thực xứ hoa vàng, cỏ xanh

Một mình lang thang Phú Yên trong chuỗi ngày “gap year” nghỉ ngơi và tự yêu lấy bản thân, tôi lựa chọn tour du lịch bằng taxi – cho đỡ buồn và cũng là để có thể hàn huyên với một người địa phương. Đón tôi là một anh tài xế đậm người, có nhiều kiến thức về văn hóa và địa lý ở xứ Nẫu. Vừa lên xe, anh đã rủ “Trưa mình đi ăn thử cơm chiên muối é nha chị. Người Hà Nội vào đây, ai cũng ghiền món đó ghê lắm”. Vậy là buổi trưa, chúng tôi rẽ vào một nhà hàng hải sản ven biển, kêu đĩa cơm chiên muối é.

Đĩa cơm có 50 ngàn đồng mà bự thiệt bự, chắc dành cho mấy anh ăn nhậu nhâm nhi mới hết. Điều đặc biệt là cơm chiên không bỏ thêm trứng, cũng chẳng có nguyên liệu cầu kỳ nào như hải sản, thịt thà, dùng mắt thường chỉ thấy cơm trắng, chút tỏi vụn và những mảnh lá màu xanh nghiền nhuyễn – chính là lá é.

Anh lái xe, hướng dẫn viên không chuyên giới thiệu, món cơm chiên này được làm bằng cách cắt nhỏ lá é giã cùng ớt xiêm xanh, bột ngọt, muối rồi chiên nóng cùng với tỏi, cơm. Nguyên liệu dung dị vô cùng mà tạo nên một món ăn đầy hương vị, đậm đà vị muối và vị cay của của ớt. Mùi lá é thì vô cùng đặc trưng, lai giữa vị của chanh và sả, tăng thêm độ đượm cho món ăn, giống như mọi hương vị đều được tăng thêm một cấp.

Tò mò về lá é và cách người Phú Yên sử dụng lá é trong món ăn, tôi dạo thêm một vòng Tuy Hòa để trò chuyện thêm về thứ nguyên liệu này trong ẩm thực Phú Yên.

Lá é có cùng họ với húng quế, bởi vậy dân gian còn gọi húng quế là “é đỏ”, còn lá é được dân Phú Yên dùng nhiều trong món ăn gọi là “é trắng”. Toàn thân é màu trắng, có lông. Ngày xưa, loại rau gia vị này còn được gọi là cây tiến thực bởi là một món đặc sản được người dân sử dụng để tiến vua.

Món lẩu gà lá é của người dân Phú Yên đã trở thành đặc sản được dân xứ hoa vàng cỏ xanh mang đi nhiều địa phương trên Tổ quốc. Lẩu gà lá é được nêm gia vị mặn mà, cay nồng nhưng không hề ngán ngấy, mà cảm giác thanh thanh mát dịu, nhờ có sự trung hòa của lá é. Thịt gà ngọt, chắc thịt, chấm cùng với muối lá é thơm thanh mát, rất hợp vị. Ngoài lẩu, lá é còn được dùng để nêm vào đủ loại món mặn của Phú Yên: giò heo nấu lá é, canh chay lá é trắng, sò lụa hấp lá é, canh chua lá é,… Vị thanh dịu của lá é trung hòa lại cái “chất” đậm đặc của các loại protein, giúp món ăn được nâng tầm, ăn nhiều mà không hề có cảm giác ngấy.

Ở Phú Yên, chén muối lá é dường như không thể thiếu trong bữa ăn. Người ta giã muối với ớt xiêm xanh, thêm lá é để chấm đủ loại, thịt, cá, hải sản,.. và thậm chí ăn cùng cơm không. Nghe tưởng nhàm chán mà thực ra lại vô cùng hợp. Cơm trắng dẻo thơm nóng hổi trộn với muối é rất lạ miệng, đậm đà vị the the rất đưa cơm, dậy vị, chỉ đơn giản vậy thôi mà có thể khiến người ta yêu thích mãi…