Tết Hàn thực là ngày nào? Nguồn gốc, ý nghĩa và những món bánh đặc trưng làm nên vị Tết hàn thực

1. Tết Hàn thực là ngày nào?

Tết Hàn thực thường được diễn ra vào ngày 3 tháng 3 Âm lịch hàng năm. Tết Hàn thực tuy không có vai trò quan trọng như Tết nguyên đán hay Tết trung thu nhưng cũng rất phổ biến ở Việt Nam, đặc biệt là các tỉnh phía Bắc. Trong Tết Hàn thực, người ta thường làm những món ăn như bánh trôi, bánh chay… để đem lễ Phật và thờ cúng tổ tiên rồi sau mới thưởng thức.

2. Nguồn gốc ngày Tết Hàn thực

Trong tiếng Hán, “Hàn” có nghĩa là lạnh, “thực” là ăn, vì vậy “Tết Hàn thực” là để chỉ ngày tết ăn những đồ lạnh. Theo đó, ngày Tết Hàn thực có nguồn gốc từ một câu chuyện ly kỳ truyền từ bao đời nay của Trung Quốc.

Vào thời Xuân Thu (770 – 221), vua Tấn Văn Công của nước Tấn do gặp loạn nên phải bỏ nước để sống lưu vong. Trên đường đi lánh nạn, khi thấy lương thực đã cạn kiện, một hiền sĩ đi theo phò tá Vua là Giới Tử Thôi đã cắt một miếng thịt đùi của mình nấu dâng Vua. Sau khi ăn xong, nhà Vua đã hỏi ra và vô cùng cảm kích. Mặc dù theo phò tá Vua Tấn Văn Công suốt 19 năm, cùng nhau nằm gai nếm mật, thế nhưng sau này khi giành lại được ngôi và phong thưởng hậu hĩnh cho rất nhiều người thì Vua lại quên mất Giới Tử Thôi.

Giới Tử Thôi cũng không oán trách mà chỉ nghĩ đó là việc mình nên làm. Sau đó, ông về quê và đưa mẹ vào núi Điền Sơn ở ẩn. Về sau, Tấn Văn Công nhớ ra và cho người đi tìm nhưng Giới Tử Thôi không chịu rời Điền Sơn ra lĩnh thưởng. Vua hạ lệnh đốt rừng để ép Giới Tử Thôi ra nhưng không không chịu tuân lệnh và hai mẹ con đều chết cháy. Vua hối hận, cho lập miếu và cấm dân chúng dùng lửa nấu ăn trong ngày mùng 3 tháng 3.

Còn với người Việt, Tết Hàn thực là dịp để con cháu tưởng nhớ về nguồn cội, biết ơn những ân đức to lớn của tổ tiên. Trong ngày này, người Việt vẫn sử dụng lửa để nấu nướng bình thường chứ không kiêng. Đặc biệt, trong ngày Tết Hàn thực, người Việt sẽ làm và thưởng thức những món bánh nguội như bánh trôi, bánh chay…

3. Các món bánh trong ngày Tết Hàn thực

Bên cạnh cái tên Tết Hàn thực, nhiều người còn gọi mùng 3 tháng 3 là Tết bánh trôi bánh chay vì đây là 2 món bánh đặc trưng thường được làm trong ngày này. Ngoài bánh trôi bánh chay thì nhiều nơi còn làm các món bánh như bánh quả nhót, xôi chè…

3.1. Bánh trôi

Là một món bánh không quá cầu kỳ, bánh trôi thường được làm vào ngày Tết Hàn thực mùng 3 tháng 3. Nguyên liệu chính để làm bánh trôi là bột nếp và đường phên. Sau khi mang bột nếp hoà cùng nước và nhào thành một khối bột dẻo, người ta sẽ chia thành những viên bột nhỏ, ấn dẹt, cho đường phên vào vo tròn rồi mang đi luộc. Bánh sau khi chín sẽ được xếp ra đĩa và rắc thêm một chút hạt vừng rang cho đẹp mắt.

3.2. Bánh chay

Tuy được làm từ bột gạo nếp nhưng bánh trôi, bánh chay có cách làm và hương vị hoàn toàn khác biệt. Để làm được bánh chay, người ta sẽ nặn thành những chiếc bánh dẹt với phần nhân đậu xanh bên trong. Khác với bánh trôi, bánh chay sẽ được ăn kèm nước đường đậu xanh sánh và thoang thoảng mùi thơừ nước đường. Để bánh thêm hấp dẫn, người ta cũng cho thêm dừa nạo, đỗ xanh… trên mặt bánh. 

3.3. Bánh nhót

Không nổi tiếng bằng bánh trôi, bánh chay nhưng món bánh nhót mềm, dẻo thơm cũng được khá nhiều người yêu thích trong ngày mùng 3 tháng 3. Bánh quả nhót được hoà từ bột gạo nếp và bột gạo tẻ và làm thành một khối bột dẻo mịn. Sau đó, người ta sẽ ngắt bánh thành những miếng bột nhỏ và nặn thành hình quả nhót. Bánh nhót sau khi nặn xong cũng được mang đi luộc như bánh trôi và đun cùng nước mật mía - gừng. 

3.4. Xôi chè        

Không chỉ được nấu vào ngày rằm, ngày giỗ hay mâm cỗ tất niên, xôi chè còn được nhiều người làm và cúng trong Tết Hàn thực. Đỗ xanh sau khi được đồ chín sẽ được nấu cùng đường, bột sắn dây cho sánh. Xôi sau khi được đồ chín sẽ được cho vào ăn cùng. Khi ăn, bạn sẽ cảm nhận được vị dẻo của xôi kết hợp cùng bị bùi của đỗ, ngọt thanh của đường.

4. Những phiên bản bánh trôi hiện đại

4.1. Bánh trôi hoa sen

Bên cạnh món bánh trôi truyền thống với màu trắng và hình tròn năm 2022, nhiều người còn cho ra đời món bánh trôi hoa sen với hình thức vô cùng đẹp mắt. Một set bánh trôi hoa sen sẽ gồm có hoa sen màu hồng, lá sen, đài sen màu xanh và những viên bánh trôi nhỏ nhiều màu sắc tượng trưng cho hạt sen. 

Thực ra set này có cả bánh trôi và bánh chay, trong đó các viên tạo hình hoa sen là sẽ nhân đậu hoặc vừng, đi kèm đó là những viên bánh trôi nhỏ nhiều màu nên khá tiện và đẹp mắt. Tuỳ vào số lượng và kích cỡ mà mỗi set bánh trôi hoa sen có giá khác nhau, thường dao động từ 60 đến hơn 100 ngàn/ 1 suất.

4.2. Bánh trôi đa sắc

Thay vì bánh trôi bánh chay màu trắng, khoảng 4, 5 năm nay bánh trôi đa sắc cũng rất được lòng các bà nội trợ vào dịp Tết hàn thực. Bằng sự kết hợp giữa bột gạo nếp và những màu sắc làm từ rau, củ tự nhiên như gấc, củ dền, lá cẩm, nghệ... bạn sẽ có những đĩa bánh trôi đa sắc vừa ngon miệng lại không kém phần ngon mắt. Vì được sử dụng bằng những rau củ tự nhiên nên bánh không chỉ ngon mà còn đảm bảo vệ sinh. Đặc biệt, khi luộc bánh, bạn sẽ không lo bánh bị lẫn màu vào nhau.

Một số hình ảnh các phiên bản bánh trôi bánh chay đẹp mắt

5. Cách làm bánh trôi, bánh chay cho Tết Hàn thực

5.1. Hướng dẫn cách làm bánh trôi

Nguyên liệu làm bánh trôi

- Bột nếp nhào sẵn: 500 gram

- Đường phên: 75 gram

- Vừng trắng

Cách làm bánh trôi

Để tiết kiệm thời gian, bạn có thể mua bột nếp đã nhào sẵn tại các quầy bán bánh trôi, bánh chay. Nếu có thời gian, bạn có thể sử dụng bột nếp khô, hoà cùng nước sôi khoảng 70 đến 80 độ, sau đó căn chỉnh lượng bột và bánh sao cho hỗn hợp bột dẻo mà không bị quá ướt.

Bước 1: Nặn bánh trôi

- Bột nếp nhào sẵn sau khi mua về sẽ được mang đi nhào lại cho dẻo rồi chia ra thành những phần bột nhỏ.

- Cho một viên đường phên vào giữa bánh làm nhân rồi vê lại thành những viên tròn vừa ăn.

Bước 2: Luộc bánh trôi

- Đặt nồi nước lên bếp, sau khi thấy nước đã được đun sôi thì thả viên bánh trôi vào luộc. Khi chín, bánh sẽ nổi trên mặt nước. Nếu thấy bánh nổi lên, bạn luộc thêm khoảng 1 phút nữa rồi mới vớt bánh ra và ngâm trong nước lọc để nguội cho bánh không bị dính vào nhau. 

- Vớt bánh và bày ra đĩa, sau đó lấy một chiếc thìa nhỏ chấm đều vừng trắng rang vàng lên bánh.

5.2. Hướng dẫn cách làm bánh chay

Nguyên liệu làm bánh chay

- Bột nếp nhào sẵn: 500 gram

- Đậu xanh cà vỏ: 200 gram

- Đường: 200 gram

- Vừng trắng

Cách làm bánh chay

Bước 1: Chuẩn bị nhân đậu xanh

- Đậu xanh cà vỏ sau khi mua về sẽ được mang đi ngâm trong nước khoảng 4 giờ đồng hồ. Sau đó mang đỗ đi đãi sạch và mang hấp trong khoảng 25 phút cho đậu chín mềm. Bạn có thể cho thêm một chút muối hạt vào lúc đồ để đậu đậm vị nhưng không nên đảo để tránh làm đậu bị nát.

- Khi đậu chín, bạn múc khoảng ¼ ra để vào bát riêng để chút nữa đem đi nấu nước đường. Với ¾ đậu còn lại, bạn dùng đũa nghiền nhuyễn rồi hoà cùng đường, nước theo tỉ lệ 150 gram đậu: 75 gram đường: 35ml nước. Sên hỗn hợp này với lửa nhỏ, đào đều tay đến khi đậu khô lại và sánh dẻo là được. Khi đậu xanh đã nguội, bạn vo lại thành những viên tròn nhỏ để làm nhân bánh chay.

Bước 2: Nặn bánh chay

- Bột nếp sau khi đã được nhào dẻo sẽ được cắt thành cục nhỏ, cho nhân đậu xanh đã sên vào và vo tròn lại. Tuỳ vào sở thích, bạn cũng có thể ấn cho bánh chay dẹt xuống trước khi mang đi luộc.

Bước 3: Luộc bánh chay

- Cách luộc bánh chay khá giống với bánh trôi, bạn đun nước cho đến khi sôi già thì thêm bánh vào luộc. Khi chín, bánh sẽ nổi lên trên mặt nước, đun thêm 2 phút nữa thì vớt bánh ra và để trong nước lọc nguội.

Bước 4: Nấu nước đường

- Cho 1 lít nước vào nồi, sau đó thêm vào 100 gram đường rồi mang đi đun sôi. Vừa đun vừa khuấy đều cho đường tan ra. Tiếp đó, hoà thêm 30 gram bột năng vào bát nước rồi từ từ rưới vào nồi. Vừa rưới vừa dùng đũa khuấy đều tay để nước đường thu được có độ sánh vừa phải.

- Sau khi thêm bột năng vào, bạn cần nấu thêm 1 phút nữa thì tắt bếp và đổ ¼ đậu xanh và 1 ống vani vào.

Bước 5: Múc bánh và thưởng thức

- Cho bánh chay vào một chiếc bát nhỏ, sau đó múc nước đường đậu xanh đổ vào. Rắc thêm một chút vừng rang lên trên và từ từ thưởng thức.

Với cách làm bánh trôi, bánh chay mà 2Đẹp đã chia sẻ đến bạn đọc, chúc bạn thành công khi thực hiện món bánh đơn giản và có ý nghĩa này trong ngày Tết Hàn thực.