Tổ nghề sân khấu là ai? Ngày giỗ tổ nghề sân khấu là ngày nào?

Ai là Tổ nghề sân khấu?

Đây là câu hỏi chưa có lời giải đáp chính xác bởi có rất nhiều giai thoại về nhân vật được coi là tổ nghề sân khấu.

Ngày giỗ tổ nghề sân khấu là ngày nào?

Ngày giỗ tổ nghề sân khấu là ngày 12/8 Âm lịch.

Năm 2011, Thủ tướng ký quyết định ban hành Quyết định số 13/QĐ-TTg lấy ngày 12/8 Âm lịch làm ngày Sân khấu Việt Nam. Từ thời điểm đó, ngày này chính thức được thừa nhận rộng rãi là ngày Tổ nghề ngành sân khấu.

Ngày Tổ nghề sân khấu có liên quan tới các bộ môn nghệ thuật khác không?

Ngày 12/8 Âm lịch hiện nay không chỉ thuộc về ngành sân khấu mà còn dành cho tất cả các loại hình biểu diễn nghệ thuật khác, bao gồm: điện ảnh, ca nhạc, MC, hài kịch... Từ năm 2011, các hoạt động kỷ niệm, tưởng nhớ ngày "giỗ tổ" được đông đảo nghệ sĩ tham gia và hưởng ứng.

Lễ giỗ tổ nghề sân khấu thường tổ chức ở đâu? Gồm những hoạt động gì?

Lễ giỗ Tổ nghề sân khấu phổ biến nhất là được tổ chức tại các nhà hát, sân khấu kịch hay đền thờ... Một trong những đền thờ Tổ nghề sân khấu lớn nhất trên cả nước chính là  Đền Tâm Linh Việt do danh hài Hoài Linh xây dựng. Quần thể Tâm Linh Việt có tổng diện tích xây dựng lên đến 500m2, tổng diện tích đất là 7000m2 và tiêu tốn 100 tỉ đồng để hoàn thiện. Đây là một trong những điểm tổ chức giỗ Tổ nghề long trọng nhất hàng năm, thu hút đông đảo nghệ sĩ và cả những người dân quan tâm.

Các hoạt động trong ngày giỗ Tổ thường chia làm hai phần chính là phần Lễ và phần Hội.

Phần Lễ bao gồm lễ dâng hương, cúng bái, nghi thức lễ tạ, phần này sẽ do một chủ tế cầm trịch, thường sẽ giao cho các nghệ sĩ gạo cội, có uy tín và có nhiều công lao, đóng góp cho ngành sân khấu. Còn phần hội, các nghệ sĩ sẽ thực hiện các tiết mục biểu diễn nổi bật nhất của mình để chung vui với nhau hoặc tri ân khán giả.

Những giai thoại về nguồn gốc ngày giỗ tổ nghề sân khấu

Theo nhà biên kịch nổi tiếng Chu Thơm thì giai thoại phổ biến nhất về ngày này là thuở xa xưa, có một vị vua hiếm muộn về đường con cái, khi đã cao tuổi mới sinh hạ được hai vị hoàng tử khôi ngô, tuấn tú. Cả hai hoàng tử đều rất mê ca hát mà không màng gì khác. Ngày 12/8 Âm lịch thì cả hai anh em hoàng tử trốn đi coi hát ở ngoài hoàng cung rồi cùng qua đời đúng hôm đấy. Linh hồn của họ ở lại sân khấu, độ trì cho người theo nghiệp cầm ca và những người theo nghề này đã lấy ngày 12/8 Âm lịch làm ngày giỗ Tổ nghề từ ấy.

Có một giai thoại cũng rất được tin tưởng nữa là xưa có 3 vị thánh tổ gồm có: Tiên Sư, Tổ Sư, Thánh Sư. Trong đó ông Tiên Sư là người sáng tạo ra nghề hát, ông Tổ Sư là người truyền bá, dạy nghề hát cho muôn nơi, ông Thánh sư là thánh về văn chương, thơ phú.

Ông Tiên sư vốn là hoàng tử trong cung nhưng lại mê ca hát đến mức bỏ ca ngai vàng, chính ông cũng sáng tạo và viết nên nghệ thuật diễn tuồng và được người theo nghề  thờ phụng khi mất. Ông Tổ sư thì vốn là người làm nghề buôn bán nhưng rất thương người làm nghề ca hát, diễn xướng và thường cho tiền bạc, giúp đỡ họ. Vì thế khi ông qua đời, các gánh hát tôn trọng và thờ phụng ông. Cũng có giai thoại thì ông tổ sư cũng là hoàng tử nhưng lại bỏ đi làm cướp, hung dữ nhưng ông lại yêu mến nghề hát và người nghệ sĩ, luôn bênh vực và bảo vệ cho họ.

Ở Việt Nam và nhiều nước người ta hay gọi những người làm nghề hát ca diễn xướng khi xưa là "gánh hát". Nguyên do là thời ấy, các nghệ sĩ đi diễn thì có thể không lấy tiền bạc mà gánh theo đôi quang gánh để bà con cho "quà" là đồ ăn, đồ uống hoặc những thứ vật dụng tùy tâm. Chính vì thế nhiều nơi nhầm rằng gánh hát, tổ nghề sân khấu xuất phát từ người hành khất, đó là không chính xác.

Ngày giỗ Tổ nghề sân khấu năm nay có những hoạt động gì?

Do ảnh hưởng của dịch bệnh và lệnh giãn cách xã hội nên ngày giỗ Tổ nghề sân khấu năm nay không còn làm rầm rộ như mọi khi mà được tinh giản hơn hẳn. Phần lớn các nhà hát, sân khấu chỉ giữ lại phần lễ, còn phần hội thì tiết chế tối đa.

Đền thờ Tâm Linh Việt, nơi luôn nhộn nhịp nhất vào ngày giỗ Tổ mọi năm thì năm nay im ắng. Nam danh hài vẫn "ở ẩn" và đưa ra thông báo ngắn gọn: "Tình hình dịch bệnh đã được kiểm soát. Tuy nhiên, phòng bệnh hơn chữa bệnh và nhằm đảm bảo tốt trong công tác phòng chống dịch cho cá nhân và cho cộng đồng, tôi thay mặt ban tổ chức lễ hội giỗ Tổ sân khấu và ngày Sân khấu Việt Nam 12/8 Âm lịch năm Canh Tý (28/9), đền thờ Tâm Linh Việt sẽ không tổ chức và mở cửa đón khách như mọi năm".

Một danh hài khác là Vượng Râu thì tổ chức đơn giản lễ giỗ Tổ tại Thiên Trường Vọng phủ còn tại CLB Sân khấu thử nghiệm thuộc Hội Nghệ sĩ Sân khấu Việt Nam ngoài phần lễ dâng hương sẽ cho diễn vở "Dưới ánh đèn" của biên kịch Chu Thơm - nói về cuộc đời của các nghệ sĩ mang "kiếp con tằm", nhả những sợi tơ đầu tiên và cuối cùng làm đẹp cho đời nhằm tôn vinh và cũng là lời từ tâm can của những nghệ sĩ theo nghiệm diễn xướng dưới ánh đèn sân khấu.